Ἑορτάζουμε τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ γιατί ἔγινε πρωτίστως «Ἐμμανουήλ» (Ἠσ. 7,14)

                                                                                                    Τοῦ ἀρχιμ. Ἰακώβου Κανάκη

Τό ὄνομα «Ἐμμανουήλ» ἔχει θετική ἔννοια στήν Παλαιά Διαθήκη καί ἀνάγεται στήν ἀρχαία προφητεία τοῦ Β΄ Βασ. 7,12. Τό παιδίον  ἀποτελεῖ μία ὁρατή επιβεβαίωση τῆς πεποιθήσεως τοῦ Ἰσραήλ ὅτι ὁ Θεός εἶναι παρών, ὑπερασπιστής, φύλακας καί προστάτης του.

 Ὁ βασιλιάς Ἄχαζ πού ζεῖ στά χρόνια τοῦ προφήτη Ἠσαία δέν πρέπει νά φοβᾶται, οὔτε ἔχει ἀνάγκη νά στραφεῖ γιά βοήθεια τοῦ κράτους του πρός τήν Ἀσσυρία. Ὠστόσο τίθεται ἕνας προβληματισμός: Στό Ἠσ. 7,14 ὑποστηρίζουμε ὅτι ὁ Ἠσαΐας, ἀναφερόμενος στήν παρθενική γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἀπό τήν Μαριάμ, ἀναφέρει τό ὄνομα «Ἐμμανουήλ», ἐνῶ στό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο τό ὄνομα τοῦ παιδιοῦ εἶναι «Ἰησοῦς». Πῶς ἑρμηνεύεται αὐτή ἡ διαφορά; Ὅταν στήν Παλαιά Διαθήκη γίνεται ἀναφορά γιά κάποιο ὄνομα, συνήθως γίνεται μέσῳ αὐτοῦ μιά περιγραφή, π.χ., ὁ πρῶτος ἐκ τῶν υἱῶν τοῦ προφήτου Ἠσαΐου ἔλαβε τό ὄνομα  מַהֵר שָׁלָל חָשׁ בַּז «ταχέως σκύλευσον, ὁξέως προνόμευσον», πού ἀναφερόταν στήν λαφυραγώγηση τῶν ἐχθρῶν. Φυσικά αὐτό δέν θά μποροῦσε νά εἶναι ἕνα ἁπλό ὄνομα παιδιοῦ ἀλλά ὑποδήλωνε μία κατάσταση.  Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τό ὄνομα τοῦ Ἐμμανουήλ, ἀφοῦ τό  «ἔμμ» μεταφράζεται ὡς «μαζί» καί τό «ίλ» εἶναι τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἑβραϊκές προτάσεις, ὅμως, ὡς γνωστόν, μποροῦν νά διαμορφωθοῦν χωρίς τό ἐκφρασμένο ρῆμα. Ὑπάρχει πάντοτε μία ἀσάφεια σέ τέτοιες ἐκφράσεις καί αὐτό, ἐπειδή ὁ ἀκροατής ἤ ὁ ἀναγνώστης πρέπει νά ὑπονοήσει τό προσῆκον ρῆμα στόν ὀρθό χρόνο καί στήν ὀρθή διάθεση. Ἡ λέξη, λοιπόν, «Ἐμμανουήλ» σημαίνει «μαζί μας (εἶναι) ὁ Θεός».  Ἀντίστοιχα στό Ἠσ. 8,8 ἡ λέξη «Ἐμμανουήλ» μπορεῖ νά μεταφρασθεῖ ὡς: «Ὁ Θεός (ἄς εἶναι) μαζί μας», ἐνῶ στό Ἠσ. 8,10 ἡ ἴδια λέξη ἀπαιτεῖ τήν ἑρμηνεία «ἐπειδή ὁ Θεός (εἶναι) μαζί μας». Δέν ἐπρόκειτο λοιπόν γιά ἕνα ὄνομα, μέ τό ὁποῖο θά ὀνόμαζαν ἁπλῶς τό παιδίον, ἀφοῦ μέσῳ αὐτοῦ ἐκφραζόταν μία κατάσταση ἤ καλύτερα ἕνα ὁλόκληρο σχέδιο.Τά ὀνόματα πού ἐκφράζουν πίστη στήν παρουσία τοῦ Θεοῦ, εἶναι γνωστά σέ πολλές γλῶσσες  τῆς ἀρχαίας Ἀνατολῆς. Οἰ στίχοι Ψλ. 45(46),8 καί 12 περιλαμβάνουν τήν βεβαιωτική λέξη : «Ὁ Γιαχβέ τῶν οὐρανῶν εἶναι μαζί μας», ἐνῶ παρόμοιες εἶναι καί οἱ διαβεβαιώσεις, πού δίνονται στούς ἡγέτες τοῦ ἱεροῦ πολέμου. Ὁ ἑρμηνευτής Wildberger σημειώνει ὅτι ὁ προφήτης Ἠσαΐας συνήθως χρησιμοποιεῖ τό יהוה «Γιαχβέ» γιά νά δηλώσει τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἐδῶ χρησιμοποιεῖται τό «ιλ (Θεός)», κάτι τό ὁποῖο πιθανόν ὑποδηλώνει ὅτι χρησιμοποιεῖται μία ἀρκετά γνωστή λέξη γιά τόν προσδιορισμό τοῦ Θεοῦ.  Ὁ Vischer ἀναφέρεται στό Β΄ Βασ. 23,5 ὅπου καί χρησιμοποιεῖται ἡ λέξη  עם־אל «μέ τόν Θεό» γιά νά δηλώσει ὅτι ὁ Θεός θά ἐξασφαλίσει τήν ἀσφάλεια τοῦ οἴκου τοῦ Δαβίδ. Ὁ Mowinckel  ὑποθέτει ὅτι ἡ λέξη  עמנו אל ἦταν μία ἀρχαία λατρευτική κραυγή ἤ πρόκειται γιά τήν κραυγή τοῦ πρώτου ἀνθρώπου πρός τόν Θεό. Ὁ Vischer τήν ἀποκαλεῖ χορωδιακή κραυγή στήν λειτουργία τῆς βασιλικῆς ἑορτῆς τῆς Σιών.Ὁ Wildberger ἀναζητᾶ τήν ἑρμηνεία τοῦ ὀνόματος τοῦ עמנו אל στήν σχέση τῆς προφητείας Ἠσ. 7,14 μέ τούς στίχους Ἠσ. 7,4-9 θεωρώντας ὅτι ἀπό τόν οἶκο τοῦ Δαβίδ θά προέλθει ὁ Ἐμμανουήλ, ἀφοῦ ὁ Θεός εἶχε ὑποσχεθεῖ νά βρίσκεται δίπλα στούς υἱούς τοῦ Δαβίδ μέ ἕναν εἰδικό τρόπο. Ἐάν ὁ στίχος ἑρμηνευθεῖ στό εὐρύτερο αὐτό πλαίσιο, πού ἐπικεντρώνεται στήν Δαβιδική παράδοση καί τήν διαδοχή, τότε πιθανῶς, τόσο ὁ Ἐμμανουήλ, ὅσο καί ἡ עלמה ἀνήκουν στήν γενεά τοῦ Δαβίδ.

Ἄλλο ἕνα πολύ σημαντικό σημεῖο πού πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε, εἶναι ὅτι στήν προαναφερθεῖσα προφητεία τό ρῆμα εἶναι «καλέσετε» καί ὄχι «καλέσεις». Τά χειρόγραφα τῆς Νεκρᾶς Θαλάσσης (Κουμράν) καί οἱ QLχρησιμοποιοῦν τό ρῆμα στόν πληθυντικό: «καλέσετε». Ἐδῶ ἐννοεῖται ὅτι θά τόν ὀνομάσουν Ἐμμανουήλ τά πλήθη τοῦ λαοῦ, πού θά τόν συναντήσουν καί θά τόν πιστέψουν.Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τήν Ἱερουσαλήμ, τήν ὁποία ὀνόμαζαν «πόλη δικαιοσύνης». Ὀνομάστηκε ἔτσι ἐξαιτίας τῆς εὐλογίας πού ἔλαβε ἀπό τόν Θεό. Σύμφωνα μέ τόν ἑρμηνευτή Troxel, ἐνῶ ὁ μεταφραστής τῶν Ο΄ δέν ἔχει δώσει κατηγορηματικές ἐνδείξεις ὡς πρός τήν ταυτότητα τοῦ Ἐμμανουήλ, δύο χαρακτηριστικά ὑπονοοῦν ὅτι ὑπέθετε ὅτι τό παιδίον θά ἦταν βασιλικῆς καταγωγῆς. Πρῶτον, ἡ μετάφραση τοῦ  וְקָרָ֥את στό Ἠσ. 7,14 μέ τή λέξη «καλέσετε», ἀπευθύνεται στόν οἶκο τοῦ Δαβίδ καί προτείνει ὅτι αὐτός εἶναι βασιλικός γόνος. Δεύτερον, ἡ ἔμφαση στόν ξεχωριστό χαρακτήρα τοῦ παιδιοῦ συμφωνεῖ  μέ ἀποσπάσματα πού προσμένουν ἕναν νέο, ἔντιμο Δαβιδικό κυβερνήτη.Ἀπό τήν ἄλλη, ὁ De Sousa, βασιζόμενος στήν μετάφραση τοῦ וְקָרָ֥את ὡς «καλέσεις», θεωρεῖ ὡς ὑπεύθυνο γιά τήν ὀνομασία τοῦ παιδιοῦ τόν Ἄχαζ. Ἡ λύση μπορεῖ νά βρίσκεται ἀνάμεσα στίς δύο προηγούμενες ἀπόψεις, ἐφόσον ὁ Ἄχαζ ἐκληφθεῖ ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ οἴκου τοῦ Δαβίδ. Κατ᾽ ἄλλη θεώρηση τοῦ στίχου, ἡ ἔκφραση πού ἀπό τούς Ο´ ἀποδίδεται «καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ», στό Μασωριτικό Κείμενο ἀποδίδεται ὡς «αὐτή θά τοῦ δώσει», «θά ὀνομασθεῖ», ἐνῶ σέ ἄλλες μεταφράσεις ἡ ἔκφραση ὑπάρχει σάν συνάφεια μεταξύ τοῦ «ἐσύ θά καλέσεις», «θέλει καλεσθῇ» καί τοῦ «ἐσεῖς θά ἀποκαλέσετε» (Vulgata).Τά σύμφωνα τοῦ Μασωριτικοῦ κειμένου, στήν ἐν λόγῳ ἔκφραση «שְׁמ֖וֹ וְקָרָ֥את», μποροῦν νά διαβαστοῦν «αὐτή θά ἀποκαλέσει ἤ ἐσύ θά ἀποκαλέσεις», ὅπου τό «ἐσύ» εἶναι ἀρσενικό ἤ θηλυκό. Τό ὅτι ἡ μητέρα, ἰδίως ἡ βασίλισσα, δίνει στό παιδί της τό ὄνομά του δέν εἶναι κάτι ἀσυνήθιστο. Ἐάν θεωρήσουμε ὅτι τό «ἐσύ» εἶναι γένους θηλυκοῦ, τότε ὁ λόγος τοῦ προφήτη ἀπευθύνεται στήν μέλλουσα μητέρα, πού ὑποτίθεται ὅτι εἶναι παρούσα καί ἔτσι  εἶναι ἀδύνατον νά πρόκειται γιά ἄλλο πρόσωπο πλήν τοῦ  βασιλικοῦ κληρονόμου. Τό ὄνομα «Ἐμμανουήλ», πού, ὅπως ἐλέχθη, ἑρμηνεύεται ὡς «ὁ Θεός εἶναι μαζί μας», μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὡς μία λειτουργική ἐπίκληση, ὅπως καταφαίνεται καί στά χωρία Ψλ. 46, Μιχ.3,11, Ἀμ.5,14. Χαρακτηριστικό εἶναι ὅτι αὐτό τό ὄνομα προσλαμβάνει ἐδῶ συμβολική ἀξία καί παράλληλα ἐνέχει καί ὑπόσχεση σωτηρίας. Τό παιδί, στό ὁποῖο θά δοθεῖ τό ὄνομα, ἐμφανίζεται πάλι στό Ἠσ. 8,8 ὡς μία ἐγγύηση νίκης γιά τήν Ἰουδαία, ἡ ὁποία καλεῖται ἡ «χώρα του». Πάντως, δεδομένου τοῦ δυναστικοῦ χαρακτήρα τοῦ βιβλίου τοῦ Ἠσαΐα, θεωρεῖται ὅτι ὄντως πρόκειται γιά ἕναν βασιλικό κληρονόμο.

Ὡστόσο, ὑπάρχει ἕνα ζήτημα σέ σχέση μέ τό ὄνομα τοῦ παιδιοῦ καί τοῦ βασιλιᾶ Ἄχαζ. Σύμφωνα μέ τό κείμενο, ὁ Ἄχαζ ἀρνήθηκε νά ζητήσει σημεῖο ἀπό τόν Γιαχβέ, ἀλλά ὁ Θεός ἔδωσε ὡς σημεῖο τήν παρθενική γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ἀπευθυνόμενος ὄχι πλέον στόν  βασιλιά ἀλλά ἀπευθείας στό λαό. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια, τό ὄνομα «Ἐμμανουήλ» σημαίνει ὅτι ὁ Θεός εἶναι μαζί μέ ὅλους αὐτούς τούς πιστούς πού δέν τόν ἀρνήθηκαν. Εἶναι σημαντικό, καί ἀναγκαῖο νά λεχθεῖ, ὅτι δέν ἔχουμε τήν χρήση τῆς ἔκφρασης «μετά σοῦ ὁ Θεός» ἀλλά «μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός».Δηλαδή, ὁ Ἠσαΐας καί τά παιδιά του ἐντάσσουν τούς ἑαυτούς τους στό «ἡμεῖς». Πρόκειται λοιπόν γιά τό ἱερό ὑπόλοιπο,τό μικρό ποίμνιο, πού θά ἀναφέρει στίς ὁμιλίες του ὁ Μεσσίας κατά τήν ἐπί γῆς παρουσία του. Εἶναι αὐτοί πού θά ἀποτελοῦν τό ὑπόλοιπο, τό ὁποῖο θά παραμείνει ὄρθιο καί σταθερό στίς ἐπικείμενες δοκιμασίες. Ἔτσι βλέπουμε ὅτι ὁ Θεός θά πραγματοποιήσει τό σχέδιό Του γιά τήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων ὄχι βεβαίως μέ τόν υἱό τοῦ βασιλιά Ἄχαζ πού κάποιοι λανθαμένα ἐννόησαν ἀλλά μέ τήν υἱό τῆς Παρθένου Μαρίας, τοῦ ὁποίου ἑορτάζουμε τήν ἔνδοξη Ἀνάσταση.

---

[1] Στό Ἠσ.7,14.

[2] W. Brueggemann, Isaiah 1-39, London 1998, σ. 70.

[3] Μτ.1,25.

[4] J. D. W. Watts, «Isaiah 1-33» in WBC, 24 (1998),  (electronic ed.). Logos Library System; Word Biblical Commentary. Word, Incorporated: Dallas.

[5] Ἀ. Παπαρνάκη, Ἑρμηνεία Κειμένων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 285.

[6] Δτ. 20,4, Κρ. 6,12.

[7] H. Wildberger, « ‘Glauben’. Erwagungen zu האמין.» VTSup, τόμ. 16, Leiden: E. J. Brill, 1967, σσ. 372–386.

[8] W. Vischer, Die Immanuel-Botschaft im Rahmen des königlichen Zionfestes. Zollikon-Zürich: Evangelische Verlag, 1955, σ. 22.

[9] S. Mowinckel, Psalmenstudien 2, Kristiania: Dybwad 1921, σ. 306.

[10] J. D. W. Watts, «Isaiah 1-33» in WBC 24 (1998),  (electronic ed.). Logos Library System; Word Biblical Commentary. Word, Incorporated: Dallas

[11] W. Vischer, «Isaiah 1-33», Word Biblical Commentary, electronic edition (βλ. ἀνάλυση Ἠσ. 8,8-10).  

[12] H. Wildberger, « ‘Glauben’. Erwagungen zu האמין.» VTSup,  τόμ. 16, Leiden: E. J. Brill, 1967, σσ. 372–386.

[13] Β΄ Βασ. 7,9. Γ΄ Βασ. 1,37. Ψλ. 89,22, 25 καί Γ΄ Βασ. 11,38.

[14] H. Wildberger, « ‘Glauben’. Erwagungen zu האמין.» VTSup,  τόμ. 16, Leiden: E. J. Brill, 1967, σσ. 372–386.

[15] Ὁ Μαρχαλιανός κώδικας καί ἡ μεταφράση τοῦ Λουκιανοῦ.

[16] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, «Ὁμιλία ΛΔ´, εἰς τήν ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Γέννησιν», PG 63, 821.

[17] Ἠσ. 1,26.

[18] Troxel, Isaiah 7,14-16, σ. 20.

[19] De Sousa, Eschatology, σσ. 76-77.

[20] A. Τ. Ngunga, Messianism in the Old Greek of Isaiah, USA: Vandenhoeck & Ruprecht, 2013, σ. 165.

[21] LXT.

[22] MGK.

[23] VUL.

[24] Β. Βέλλα, Γραμματική τῆς ἑβραϊκῆς γλώσσης, Ἀθῆναι 1958, σ. 41.

[25] Γεν. 29,32-35. 30,24. 35,18.

[26] «Isaiah», Traduction Œcuménique de la Bible (TOB), Ancien Testament, Paris 1978, σ. 759.

[27] «Isaiah», Traduction Œcuménique de la Bible (TOB), Ancien Testament, Paris 1978, σ. 759.

[28] Χ. Καραγιάννη, Ἡ ἔννοια τοῦ ὑπολοίπου στήν Παλαιά Διαθήκη (Διδακτορική διατριβή), Ἀθήνα 2004, σ. 213.

[29] Χ. Καραγιάννη, Ἡ ἔννοια τοῦ ὑπολοίπου στήν Παλαιά Διαθήκη (Διδακτορική διατριβή), Ἀθήνα 2004, σ. 211.

[30] Λκ. 12,32.

[31] H.W. Wolff, «Frieden ohne Ende», BSt, τόμ. 35, 1962, σ. 43.

[32] Samson H. Levey. The Messiah: An Aramaic Interpretation: the Messianic Exegesis of the Targum. Monographs o f the Hebrew Union College, vol. no. 2 (Cincinnati: Hebrew Union College-Jewish institute of Religion 1974). Δ. Καϊμάκη, «Ἰδού ἡ Παρθένος ἐν γαστρί ἕξει καί τέξεται υἱόν καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ (Ἠσ. 7,14)», Γρηγόριος Παλαμᾶς 69 (1986), σ. 516.